Van de vroegste geschiedenis
van Cyprus (Neolithicum, kopertijd, bronstijd en ijzertijd, 7000 v.Chr.
tot 750 v.Chr.) is wel zoveel bewaard gebleven dat er een paar interessante
musea mee gevuld konden worden. Ook een groot aantal opgravingen getuigen
van dit vroege bestaan. Zowel een aantal opgravingen als de voornaamste
musea staan op het programma van de reis.
De laatste eeuwen voor onze jaartelling was het eiland een speelbal van de diverse heersers
in het Midden-Oosten: Fenicië, Athene, Sparta en Perzië. Onder
koning Evagoras I van Salamis was Cyprus een
korte periode één rijk. De komst van de Romeinen in 58 v.
Chr. luidde een periode van grote welvaart in, vooral door de rijke
landbouw, die bijna vier eeuwen zou duren.
Van 330 tot 649 en
van 965 tot 1191 was Cyprus deel van het Byzantijnse Rijk en ook dat was
een gunstige tijd met een welvarende handel. Gedurende drie eeuwen werd
die welvaart verstoord door Arabische invallen.
De korte verblijven van de Kruisridders vormen een minder fraai hoofdstuk in de geschiedenis;
ze roofden het eiland leeg om hun expeditie te financieren.
In 1192 kwam Cyprus in handen van Guy de Lusignan, voormalig koning van Jeruzalem, die Palestina door het oprukken van de Osmanen had moeten verlaten. Onder de regering van de absolutistische koning, een Haute Court en de Franse adelijke families kende het land weinig conflicten. Wel bracht het streven van Genuezen en Venetianen intrigues en onrust te weeg. Er waren sterke sociale tegenstellingen. De Rooms-Katholieke geloof werd staatsgodsdienst; de orthodexe bisdommen werden opgeheven. De architectuur bloeide; voorbeelden zijn de Manoir de Covocle en de Ayia Sophia in Nicosia. Pogingen om Alexandrië en Palestina te veroveren (onder Pierre I, 1359-1369) en een inval van Mamelukken uit Egypte in 1426 leidde tot een periode van verval. De laatste Lusignan-koning Jacques II werd gekoppeld aan een Venetiaanse schoonheid Catarina Cornaro, hetgeen de inleiding was tot de overname van de macht door Venetië. Na het overlijden van Jacques II en de erfgenaam werd Catarina in 1474 koningin. In 1489 werd zij door de Venetianen afgezet.
Nadat Catarina Cornaro in 1489 was afgezet als koningin werd de Doge van Venetië staatshoofd van Cyprus. De Lusignan-edelen nmochten hun bezittingen behouden, maar verloren hun politieke macht. Venetië, waarvan de macht in de Middellandse Zee al tanende was, buiten het eiland sterk uit om hun oorlogen tegen Genua en de Turken te kunnen betalen. Het zoutmonopolie, de wijnbouw en de suikerproductie leverden veel op. Er werden hoge belastingen geheven en de bevolking moest vroondiensten leveren. Er werd weinig gebouwd; de vestingwerken van Nicosia en het klooster Ayia Napia in het oosten van het eiland waren uitzonderingen.
In 1570 landden de Osmanen vanuit Egypte op Cyprus binnen en veroverden na bloedige gevechten en belegeringen van Nicosia en Famagusta het hele eiland. In 1573 namen de Turken bij verdrag de macht van Venetië over.
Het Turkse regime kan als despotisch, wreed, corrupt en inefficiënt worden gekenschetst. Het had voor de bvolking toch wel bepaalde voordelen. De horigheid werd afgeschaft, de boeren konden land kopen en bezit werd erfelijk. De zelfstandigheid van de Grieks-Orthodoxe kerk werd hersteld. De geestelijken kregen echter vele civiele taken opgedragetsbisschop werd na den, die hen meer bezighielden dan hun geestelijke taken. De aartsbisschop werd na de Turkse gouverneur de belangrijkste functionaris met de titel van ethnarch; hij was verantwoordlijk voor de inning van de belastingen en diende als ook dragoman, tolk van het paleis van de sultan. Van het belastinggeld werd weinig voor het eiland zelf gebruikt.
Vele christenen werden tot de islam bekeerd: linobambokoi (vlaskatoenen) geneomd. Er werden moskeeën, derwisjkloosters(tekke) en bibliotheken gebouwd, evenals forten en aquaducten, fonteinen en tombes (türbe). Veel is bewaard gebleven. Na de Griekse onafhankelijkheid in 1821 volgde een golf van executies. In 1839 bracht het hervormingsprogramma van sultan Mahmud II o.a. Bescherming van de eigendomsrtechten van alle Osmaanse burgers ongeacht hun afkomst of religie.
De Engelsen waren de laatste vreemde machthebbers. Ze verwierven het eiland door een diplomatieke handigheidje op het Congres van Berlijn. Ze bestuurden het land perfect met een ambtenarenkorps dat voor een groot deel uit classici bestond, vernieuwden het bestuur, het wegennet en veel meer, en lieten een onuitwisbaar stempel op het land achter. (Meer over de Britse periode)
Vanaf 1960 is het eiland onafhankelijk. De band met Griekenland is sterk en daarmee de verhouding tot de erfvijand Turkije slecht. Dit laatste culmineerde in 1974 tot de bezetting van het noordelijk deel van het eiland.
Het grootste deel van het eiland bestaat uit in zee ontstane afzettingsgesteenten (veelal kalk en mergel), die later opgeheven zijn. Langs de noordkust ontstond daardoor een duidelijk plooiingsgebergte. Het voornaamste relief ontstond echter door vulkanische activiteit, die het Troodosgebergte deed ontstaan. Deze verschillende geologische elementen zijn vrij duidelijk in het landschap te onderscheiden.
Het mediterrane klimaat staat bekend om zijn hete zomers en zachte winters. Op Cyprus kan het in de winter nog al eens kil zijn; in april echter is de laagst gemeten temperatuur ´s nachts 12 en hoogste overdag 23 graden.
Limassol (Lemesos) is een uitstekend uitgangspunt voor het verkennen van het eiland. Er zijn veel hotels. Alle bezienswaardigheden zijn comfortabel met korte tochten te bereiken. Alleen naar Pafos is de tocht wat langer daar de autosnelweg in die richting nog niet geheel gereed is.
Vanuit Amsterdam is Cyprus te bereiken per lijnvlucht van Cyprus Air,
de Cypriotische maatschappij die nauw samenwerkt met de KLM, naar Larnaka.
Het vertrek is in de vroege middag; de aankomst op Cyprus is in de vroege avond; onderweg wordt aan
boord een kleine maaltijd geserveerd Na aankomst in Larnaka kan per
taxi of huurauto nog worden doorgereisd naar een hotel in Limassol, waar
men nog op tijd voor het diner kan arriveren.
Bezoek aan het heiligdom Apollon Ylatis en de overblijfselen van de oude stad Curium (Kourion) met
het Grieks-Romeins amfitheater en het Huis van Eustolios en het kasteel
van Limassol, dat het Middeleeuws Museum van Cyprus herbergt.
Het kleine, 2800 jaar oude heiligdom Apollon Ylatis (Apollo van de Bossen) is gewijd aan een
veelzijdige god die waakte over profetie, muziek en boogschieten, en daarnaast
ook de kudden en verschillende boomsoorten beschermde.
Aanzienlijk groter en belangrijker is Kourion. Het was van de 1ste tot de 7de eeuw een grote
stad met 20000 inwoners. De stad ging ten onder door de Arabische invallen.
Een belangrijke bestaansbron waren aanvankelijk de Apollo-bedevaarten.
In de 4de eeuw bestond er een Christelijke gemeenschap. Daarvan getuigt
het zogenaamde Romeinse Huis, dat door aardbeving verwoest werd. Bij de
opgraving werden de skeletten van een jong echtpaar met kind gevonden,
die daarbij omgekomen waren. De man droeg een ring met Christelijke inscriptie.
In het Grieks-Romeins amfitheater vonden zwaardgevechten plaats.
Een mozaïek dat gladiatoren afbeeldt herinnert eraan.
Het Huis van Eustolios herbergt ook een aantal fraaie mozaïeken met een Christelijk
symbool: de gans (voorzienigheid en waakzaamheid) en de vis (Christus).
Van de Basiliek uit de 5de eeuw is niet veel over; de plattegrond is echter
duidelijk te herkennen.
Het kasteel van Limassol
herinnert aan de Lusignans. Zij bouwden in de 13de eeuw het oorspronkelijke
kasteel op de plek van een fort van de Tempeliers, die zeer korte tijd
heer en meeste r waren van het eiland. Er is veel aan verbouwd. De Venetianen
bouwden de 5 à 6 m dikke muur rond het kasteel; de Turken bouwden
een soort penthouse op het dak. Het thans in het kasteel gevestigde museum
herbergt krijgskundige zaken, voorwerpen uit oude kerken, grafstenen e.d.
Via Aphrodites Rots (Petra tou Romiou) naar Kouklia, het Folkloristische Museum
van Geroskipou en de nabijgelegen kerk van Agia Paraskevi. In Pafos worden de beroemde mozaïeken van
de Huizen van Dionysos, Aion en Theseas bezocht en het Odeon en de Pilaar
van Paulus.
Het Folkloristische Museum van Geroskipou is een typisch Cypriotisch huis van een welgestelde
boer uit de 17de eeuw. Tijdens de Napoleontische oorlog ontstond een relatie
tussen de Engelse admiraal Smith en de bewoner Andreas Zimboulakis. De
laatste werd benoemd tot zoiets als consul; hij was daar zeer trots op
en noemde zich sindsdien Hadji-Smith-Zimboulakis. Het museum geeft een
goed beeld van het agrarische bedrijf uit de 19de eeuw.
De kerk Agia Paraskevi (agia of ayia = heilige) is genoemd naar een vrouwelijke heilige. De naam
betekent vrijdag en deze heilige wordt vaak in verband gebracht met Goede
Vrijdag. De kerk is om drie redenen bijzonder; hij is zeer oud - waarschijnlijk
uit de 9de eeuw - én hij heeft vijf koepels. Ten slotte zijn ook
een aantal van de fresco=s zeer oud: uit de 8ste/9de eeuw, de 10de en de
12de eeuw. Indien de bezoeker op gepaste wijze zijn belangstelling toont
wordt de koster zeer mededeelzaam (tevens probeert hij dan een zeer fraai
boek over Cypriotische ikonen aan de man te brengen).
De huizen van Dionysos,
Aion en Theseus in Pafos zijn kort na de onafhankelijkheid blootgelegd.
Het zijn belangrijke getuigen van de hoofdstadfunctie die Pafos in de Romeinse
tijd had. De mozaïeken uit de 2de tot 4de eeuw (in totaal 556 m5 !)
zijn van uitzonderlijke kwaliteit en geven een rijke indruk van de Romeinse
godenwereld en de daarmee in verband staande kunst.
Het Odeon (theater)
is het voornaamste overblijfsel van de oude uitgebreide Romeinse acropolis,
voor een deel op indrukwekkend wijze gerestaureerd. De wandeling alleen
al door de resten van de oude stad is verkwikkend.
De dag wordt besloten
met een bezoek aan de Ayia Kyriaki-kerk, meer bekend als de Chrysopolitissa-kerk
(1571) in het zuidwesten van Pafos. Hij staat midden in de overblijfselen
van een basiliek uit de 4de eeuw. De belangrijkste bezienswaardigheid is
de zogenaamde Pilaar van Paulus, zo genoemd omdat hij op de plek staat
waar de apostel door de Romeinen gegeseld zou zijn. Nadien zou de gouverneur
alsnog onder de indruk zijn geraakt van de wonderen van de apostel en zich
bekeerd hebben tot het Christendom. Er is echter geen schriftelijke bevestiging
van het verhaal.
Er kan een tocht
gemaakt worden langs Lagoudera (kerk Panagia tou Araka), Platanistasa
(Stavros tou Agiasmati) en Asinou (Panagia Forviotissa). Al deze kerken
zijn rijk met fresco´s versierd. De versiering is van zodanig belang,
dat ze alle drie behoren tot de negen Cypriotische kerken die op de UNESCO
World Heritage List staan. De terugtocht kan gemaakt worden via de dorpen
Galata en Kakopetria, waar respectievelijk de kerk Panayia tis Podithou
en de kerk Ayios Nikolaos tis Stegis (St. Nikolaas van het Dak) bezocht
kunnen worden. Waarschijnlijk kan dit alles niet in één dag
gedaan worden; het rijden over de bochtige bergwegen neemt veel tijd en
er is veel te zien.
In Lagoudera is de
kerk Panagia tou Araka (O.L.V. van de Wilde Wikke; panagia = geheel heilig,
slaat op de Maria) Waarschijnlijk werd hij midden 12de eeuw gebouwd, beschilderd
in de 12de tot 14de eeuw (er zijn enkele oudere werken). In de 17de eeuw
werd de kerk waarschijnlijk met de huidige nartex uitgebreid. De rijke
beschilderingen zijn van bijzonder belang omdat ze een duidelijk gedateerd
voorbeeld zijn van fresco-techniek die door Italiaanse schilders in de
13de en 14de eeuw werd verbreid. In de kerk is een fraai boekje met uitleg
en veel illustraties te koop.
De kerk Stavros tou Agiasmati (kloosterkerk van het Heilig Kruis) in Platanistasa stamt uit
het eind van de 15de eeuw en werd beschilderd rond 1500. De fresco=s staan
bekend als de mooiste en meest complete cyclus van beelden uit het Nieuwe
Testament. De toevoeging Agiasmati duidt er waarschijnlijk op dat de kerk
en het klooster werden gesticht door vluchtelingen uit Constantinopel (in
de omgeving van die stad bestaat een dorp van die naam).
De Panagia Forviotissa
(O.L.V. van de Weiden) in Assinou in de oostelijke voetheuvels van het
Troodosgebergte is wel de meest beroemde kerk vam het drietal. De bouw
zowel als de schilderingen dateren van het begin van de 12de eeuw. De nartex
werd rond 1200 aangebracht. De goede conservering is mede te danken aan
de snelle werkwijze van de schilders die hun fresco klaar hadden voor de
vers aangebrachte kalkondergrond droog was. Daardoor werd de natuurlijke
kleurstof in gekristalliseerde vorm met de kalk verenigd. Op sommige plekken
is de ingekerfde grondschets te zien.
In Larnaka zijn het Pierides-Museum en de Kerk van de H. Lazarus interessant. Even buiten de
stad is een bezoek aan het islamitische grafmonument Hala Sultan Tekkesi
aan het Zoutmeer, en aan het dorp Kiti (Angeloktiskerk met Mariamozaiek
uit de 6-de eeuw) de moeite waard.
Het ooit door particulieren opgezette Pierides-Museum in Larnaka is door zijn kleinschaligheid een
leuk en overzichtelijk museum. De bezichtiging is een goede inleiding op
die van het grote museum in Nicosia.
De kerk van de H. Lazarus, de heilige waarvan gezegd wordt dat hij zijn tweede leven op Cyprus
doorbracht, stamt oorspronkelijk uit de 9de eeuw, maar het huidige gebouw
is van de 17de eeuw. De 18de-eeuwse ikonostase is echter zeer de moeite
waard.
Het islamitische grafmonument Hala Sultan Tekkesi aan het Zoutmeer is zeer eenvoudig. het ligt echter
zeer idyllisch in een fraai landschap.
Direct in de nabijheid ervan ligt het dorp Kiti. De Panagia Angeloktiskerk ("door engelen gebouwd")
is bekend door het Mariamozaiek uit de 6-de eeuw. Als het niet druk is
is de dorpse sfeer nog goed te proeven. Datzelfde geldt ook voor het kantklossersdorp
Lefkara, dat gemakkelijk bereikt kan worden door tussen Larnaka en Limassol
op de motorway de afslag 13 te nemen. In tegenstelling tot wat in de gidsen
staat is de kant hier wel degelijk te koop.
Tijdens de rit van Limassol naar Nicosia kunne zonder veel tijdverlies de overblijfselen van
de oudste nederzetting van Cyprus, de neolithische stad Chirokitia (Khirokitia)
met zijn opeenvolgende bewoningslagen bezocht worden (afslag 14). In Nicosia
zijn van belang het Archeologische Museum, de Venetiaanse stadsmuur, het
Vrijheidsmonument, het Museum van Byzantijnse Ikonen en de St.-Janskathedraal.
In het oude stadscentrum Laiki Gitonia kan men koffie drinken en lunchen
in een authentiek aandoende omgeving.
De neolithische stad
Chirokitia die ooit 2000 inwoners telde was één van de 15
nederzettingen die zo=n 6000 à 9000 jaar geleden op Cyprus voorkwamen.
De resten zijn op voorbeeldige wijze opgegraven en geconserveerd en geven
door hun ligging op een berghelling een zeer goed beeld van zo´n
nederzetting. Bij de ingang heeft men een paar typen van hutten gereconstrueerd.
Nicosia is een zeer bedrijvige stad en het is een genot er rond te lopen, ook al is de oude
wijk Laiki Gitonia een tikkeltje toeristisch.
Het Cyprus Museum concentreert zich op de oudste geschiedenis van Cyprus; de 14 zalen met hun rijke collectie
bieden ruim gelegenheid tot rustige bezichtiging. Het bezoek geeft de nood
zakelijke invulling van de bezochte opgravingen, die anders maar een kale boel zouden
blijven.
Het Museum van Byzantijnse Ikonen met zijn schitterende kunstwerken
uit oude kerken van het eiland geeft een duidelijk overzicht van de ontwikkeling
van de ikoonschilderkunst en de diverse typen ikonen.
De St.-Janskathedraal,
waar de aartsbisschop de mis celebreert, toont in zijn beschildering min
of meer een eindstadium van de kerkelijke inrichting. De kerk werd gebouwd
in 1662, het interieur is van het midden van de 18de eeuw. De bijbelse
taferelen vertonen hier westerse invloeden. St. Barnabas, de stichter van
de Cypriotische kerk, krijgt ruime aandacht.
Op weg naar Pafos
kan gemakkelijk het kasteel van Kolossi bezocht worden. Even buiten de
stad Pafos kunnen de interessante en zeer uitgestrekte (zogenaamde) koningsgraven
bekeken worden. Tien kilometer verder noordelijk nabij Trimithousa ligt
het klooster van Ayios Neophytos, dat zijn oorsprong vond in het in de
rotsen uitgehouwen (en nog steeds te bezoeken) kluizenaarsverblijf van
de heilige. Een tocht naar het vissersdorp Latchi voor de lunch is aan
te bevelen. Vandaar kan men naar de romantische plek van het Bad van Aphrodite
in een zeer fraai landschap.
Het kasteel van Kolossi zoals het er nu staat stamt uit de laatste decennia van de Lusignan-periode
(ong. 1450). Het werd gebouwd door de toenmalige Grootcommandeur van de
Johannieterorde (Hospitaalridders), Louis de Magnac, getuige de wapensteen
op de oostelijke muur waarvan de kwartieren de wapens van Jeruzalem, Lusignan,
Cyprus en Armenië tonen. Dit wapen weerspiegelt de ingewikkelde historische
situatie in de Middeleeuwen in het oostelijke Middellandse-zeegebied. Louis
de Magnac was kennelijk familie van de Lusignans, ook uit Frankrijk afkomstig.
De Lusignans waren lange tijd ook koning van Jeruzalem en ze hadden toen
ook belangen in Armenië. De Hospitaalridders kwamen naar Cyprus nadat
ze hun bezittingen in Syrië en Palestina waren kwijtgeraakt, een soortgelijk
lot als de Lusignans hadden ondergaan. Zij steunden de Lusignans bij de
vestiging van het Latijnse Koninkrijk Cyprus in het van oorsprong orthodoxe
eiland. Het bezit van het kasteel met de bijbehorende dorpen was hun beloning.
De zogenaamde koningsgraven
in Pafos ontlenen hun naam aan de vroeger aangehangen hypothese dat zo=n
uitgebreide verzameling zeer grote grafmonumenten wel voor vorsten bestemd
moet zijn geweest. Nader onderzoek leerde echter dat dit niet het geval
was; wel waren de ruim honderd graven bestemd voor hooggeplaatsten. De
graven, 1700 tot 2300 jaar oud, zijn nog steeds niet allemaal onderzocht.
Andere zijn daarentegen al lang geleden ontdekt en zelfs hergebruikt, hetzij
als Christelijke begraafplaatsen hetzij als zigeunerwoningen.
De stichter van het holenklooster, Neophytos, leefde omstreeks het jaar 1000 en was tevens
een groot geschiedschrijver. De fresco´s in het holenklooster zijn
wonderbaarlijk goed behouden gebleven. Het complex omvat naast een kerk
met fresco´s uit de 16de eeuw ook nog een klein maar fijn museum
met ikonen, kazuifels e.d.
Het Bad van Aphrodite bij Latchi speelt een rol in de verhalen rond de avonturen van deze liefdesgodin
waarin gesproken over eeuwige jeugd en dergelijke. Misschien zijn het kustlandschap
en de grillige rotsformaties hier toch het meest interessant.
Op weg naar het holenklooster is het de moeite waard even af te buigen naar
Emba. In de kerk van de Panagia Chryseleousa zijn een aantal pas gerestaureerde
fraaie fresco´s te zien waaronder die van de wonderbaarlijke visvangst en de ontmoeting met de discipelen.
Door het vulkanische hart van het eiland met de berg Olympus leidt de weg naar het Kykkosklooster,
het beroemdste van Cyprus. Het werd in de 11de eeuw gesticht en kreeg de
officiële naam "Het Heilige Stavropegiac Klooster van Kykko, Gesticht
met een Kruis". Wellicht stamt het marmeren paneel boven de zuidelijke
ingang van de kerk, getooid met een Byzantijns kruis en twee vogels, uit
de oorspronkelijke kerk en verwijst het naar de naam. Overigens is het
klooster meermalen verwoest en zijn de gebouwen van de 18de eeuw en later.
Het gehele complex is zeer uitgebreid en is daardoor een beetje onoverzichtelijk.
Vele versieringen in de gebouwen en de galerijen ogen zeer modern. Het
pronkstuk van de kerk is echter de ikoon "Maagd van Kykko", dat in een
schrijn voor de ikonostase staat. Het is een ikoon van het Eleousa-type
(Maria met het kind Jezus op de schoot, de moeder medelijdend kijkend naar
het kind dat zijn toekomstige weg weet) en het wordt toegeschreven aan
de H. Lucas. De hand van de H. Lucas werd bij het schilderen door een hogere
macht gestuurd. De ikoon behoort daardoor tot de weinige oer-ikonen waarvan
gezegd wordt dat zij "niet door mensenhand gemaakt zijn" (acheiropoietos).
De verering van deze soort ikonen is even groot als die van het gelaat
van Christus, die afgeleid zijn van de afdruk op de handdoek van koning
Abgar van Edessa.
Op de terugweg kan het klooster van de Heilige Johannis Lampadistis aangedaan worden. Het
ligt in het dorp Kalopanagiotis in de Marathasa-vallei, ruim 20 km ten
O. van Kykkos. De kerk bestaat uit drie delen uit verschillende tijdperken;
de oudste delen zijn van de 11de eeuw. De kerken zijn zeer rijk aan muurschilderingen.
De verhalende serie taferelen uit het N.T. is nergens in de wereld van
de Oosterse ritus zo uitgebreid als hier in de kerk van de H. Herakleidios.
De schilderingen kwamen rond het jaar 1400 tot stand; er zijn ook nog enkele
oudere afbeeldingen. In de aangrenzende zogenaamde Latijnse Kapel zijn
de afgebeelde stanza´s van de Akathistos, de staande gezongen Hymne
ter ere van de Maagd Maria, belangwekkend.
De vlucht van Cyprus Air naar Amsterdam vertrekt in de vroege ochtend. Omstreeks het middag uur is men op Schiphol.
Wilt U meer weten over het reizen op Cyprus , e-mail dan naar J. de Vries
Foto´s
Mocht U een oudere versie van een browser gebruiken en mogelijk daardoor de hierboven staande foto´s niet zien, dan kunt U de Fotogalerij Cyprus bezoeken. De galerij bevat trouwens meer foto´s!
Op Cyprus zelf kocht ik verschillende nuttige boeken (ze zijn waarschijnlijk in Nederland moeilijk te verkrijgen):
G. Karouzis, & C.G.Karouzis, Touring Guide of Cyprus (ISBN 996356655 3), wat uitgebreider dan bovengenoemde Nelles.
Gwynneth der Parthog, Byzantine and Medieval Cyprus, a Guide to the Monuments, (ISBN 9488 53 20 4), buitengewoon compleet en uitvoerig.
Sophocles Sophocleous, Icons of Cyprus, 7th - 20th Century.(ISBN 9963 7821 1 6). Veel plaatwerk met beschrijving.
Andreas Stylianou & Judith A. Stylianou, The Painted Churches of Cyprus, Treasures of Byzantine Art. 2nd ed. Nicosia, 1997. (ISBN 9963 560 30 X). Schitterend boek van 527 pagina´s met veel kleurenfoto´s.
Cyprus in kleur. (ISBN 9963 7617 6 3). Toeristisch fotoboek.
In vele bezienswaardigheden zijn tegen redelijke prijs gidsjes of boekjes verkrijgbaar.
Op Internet is Cyprus zeer goed vertegenwoordigd. U kunt zoeken via de zoekmechanismen GOOGLE, ILSE, YAHOO of ALTAVISTA.
Maar U hebt direct toegang tot zeer veel gegevens via:
http://www.kypros.org
Zoekt U een reisgids? Kijk dan b.v. bij: http://reisboekwinkel.nl
